Jednym z najciekawszych artefaktów w Muzeum Archeologicznym w Warszawie jest model świątyni z wołyńskiej Popudni.

Tu od strony wejścia, przy którym widać kobiecą sylwetkę rozcierającą mąkę na żarnach i drugą, o trójkątnej twarzy siedzącą przy piecu.

Podobną świątynię przedstawia wyraźniej szkic M. Gimbutas:

Model z muzeum nie ma oderwanego prawego rogu przedsionka, więc trudno zorientować się czy chodzi o ten sam eksponat.  Gimbutas datowała go na późną epokę Cucuteni, tzn. na około 3.500 p.n.e.

Najciekawszym elementem glinianego modelu jest piec. Czyżby wypiekano tam rytualne chleby? Czy trzy wazy były ossuariami? Dlaczego w pobliżu otworu, przypominającego otwory we wczesno-romańskich ołtarzach, przez które dusza miała się wydostawać, mamy nieznacze podwyższenie w kształcie krzyża?

Piec ma bogatą symbolikę kultową, pochodzącą jeszcze z czasów neolitu. Wystarczy przeczytać fragment z pracy Andreasa Jonesa (Baba Yaga, the Ambiguous Mother and Witch of the Russian folk tale. Peter Lang Publishing, New York, 2004 (International Folkloristics, Vol. 3). W legendach o Babie Jadze odgrywa kluczową rolę i ma wiele znaczeń:

Str. 95

Motyw pieca: Propp interpretuje go jako rytuał kremacyjny: działania Baby Jagi są powiązane zarówno z inicjacją jak i pogrzebem. Podczas gdy rytuał inicjacyjny (do którego należał ogień) został zapomniany, śmierć trwa. To co było częścią inicjacji jest odnalezione w rytuale pochówkowym. Ta opowieść przypomina historyczne przejście od religii lasu z jego Władczynią i Matką Zwierząt do społeczeństwa rolniczego, które zrobi z niej czarownicę (…) Wielu autorów zauważyło podobieństwo owej baśni do wschodnio-słowiańskiego rytualnego „pieczenia” dzieci. (Toporkov, Anikin, Perianez-Chaverneff).
Ten rytuał nosił wiele nazw: perepekanie, perpeczenie, zapiekanie, dopiekanie. Polegało na wsunięciu dziecka łopatą do chleba do ciepłego pieca, w niektórych wypadkach na wkładaniu i wyjmowaniu dziecka z pieca po parę razy przy jednoczesnym błaganiu osoby dokonującej obrzędu o zabranie choroby dziecka (…) Robiło się to w  regionie nadwołżańskim, w centralnej i południowej Rosji, Syberii, Ukrainie i Białorusi. Podobny obrzęd pieczenia (w którym trzymało się dziecko nad gorącą wodą, aby pozbawić go mocy złego oka) jej znany z regionu Banat w Rumunii.

Str. 96

Wł. Anikin widzi w owej baśni patriarchalne zniekształcenie i reinterpretację początkowo pozytywnego rytuału (opartego na wierze w uzdrawiające właściwości ognia) z wcześniejszego okresu matriarchalnego, próbującego uratować dziecko przed śmiercią. Wiara, że ogień leczy jest wyrażona w wielu wschodnio-słowiańskich zwyczajach, prawdopodobnie mających swoje źródło w przedchrześcijańskiej czci oddawanej ogniu.

(…) piec był opisywany antropomorficznie i utożsamiany z kobietą.

Str. 97

W Twerskiej prowincji, w dzień po zaślubinach, goście galopowali na miotłach i kuchennych drzwiczkach symbolizujących stratę dziewictwa. (…) Różne wersje cudownych narodzin w baśni ludowej również podkreślają podobną interpretację pieca: drewno włożone do pieca przeistacza się w dziecko (…) Rosyjskie przysłowie mówi, że piec jest naszą matką „piecz nam mat radnaja”.

Str. 98.

Wschodnio-słowiańska praktyka obrzędowa porównuje piec do macicy a dzieci do rosnącego ciasta. (…)

O tradycji pieca w neolicie pisze również obszernie Marija Gimbutas. Kult pieca był prawdopodobnie wspólny dla wszystkich wczesnych kultur. Również w krajach niemieckojęzycznych mówi się o ciężarnych, że mają bułeczki w piecu.

Przypomina mi się opowiadanie Prusa, w którym proste wieśniarki, ulegając zabobonom spaliły dziecko w piecu…Ile w nim wyższości pozytywisty nad zabobonami prymitywnego ludu. Dziś odbieram tę historię zdecydowanie inaczej, do tragedii by nie doszło gdyby kobiety nie zostały odcięte od źródeł tradycyjnej wiedzy.